Συνέντευξη της 'Εφης Σταμούλη στον Σωτήρη Ζήκο

Ποια είναι εν συντομία η ιστορία και τα πρόσωπα του έργου; Το 1967, μέσα σε μια ατμόσφαιρα πολύ ηλεκτρισμένη εξαιτίας των επικείμενων αντιβρετανικών ταραχών στη βόρεια Ιρλανδία, η Γκρέτα Γκάρμπο έρχεται σε μια ιρλανδική κωμόπολη, καλεσμένη ενός διάσημου ομοφυλόφυλου βρετανού ζωγράφου, για να περάσει λίγες μέρες στο εξοχικό του σπίτι. Αυτό το σπίτι, το αγρόκτημα, ανήκε άλλοτε σε μια ιρλανδική οικογένεια που ξέπεσε οικονομικά και αναγκάστηκε να το πουλήσει στον ζωγράφο, ενώ τα μέλη της προσλήφθηκαν ως υπηρετικό προσωπικό. Έτσι, ο πατέρας είναι ο σωφέρ, η μάνα αυτή που καθαρίζει μαζί με την κόρη, και η αδελφή αυτή που εκτελεί χρέη οικονόμου. Δίπλα τους δουλεύει σαν κηπουρός και ο βρετανός νεαρός εραστής του ζωγράφου. Μέσα σ’ αυτό το ιδιότυπο καθεστώς «εισβάλλει» η Γκρέτα Γκάρμπο, που με την παρουσία της πυροδοτεί, άλλοτε ηθελημένα και άλλοτε όχι, όλες τις εξελίξεις.

Εσύ ερμηνεύεις την Γκρέτα Γκάρμπο. Πώς αντιμετώπισες το ρόλο; Είδες ταινίες με την Γκάρμπο; Μελέτησες τις πόζες της; Το να ερμηνεύσεις ένα υπαρκτό πρόσωπο παρουσιάζει πάντα πρόσθετες υποκριτικές δυσκολίες. Από τη μια θα ήταν πολύ δύσκολο, για να μην πω άχρηστο (ειδικά στο θέατρο) και ως αποτέλεσμα μάλλον γελοίο, το να προσπαθήσεις να το μιμηθείς, κι από την άλλη είναι αδύνατον να το αγνοήσεις. Άλλωστε η περίπτωση της Γκάρμπο είναι πολύ ιδιόμορφη. Υπήρξε η πιο όμορφη, η πιο αινιγματική, η πιο μόνη γυναίκα στον κόσμο του Χόλυγουντ. Σταμάτησε με δική της απόφαση να γυρίζει ταινίες πάνω στην ακμή της καριέρας της και αποσύρθηκε οριστικά, όταν ήταν μόλις 39 χρονών. Στο έργο εμφανίζεται πολλά χρόνια αφ’ ότου έχει σταματήσει το σινεμά. Φέρει λοιπόν, από τη μια το μύθο της και από την άλλη την «πραγματική» της υπόσταση. Ταυτόχρονα, είναι ένα θεατρικό πρόσωπο του Μακ Γκίνες, σ’ ένα έργο μυθοπλασίας. Δουλεύοντας το ρόλο, το λιγότερο που θα είχα να κάνω είναι να δω ή να ξαναδώ τις ταινίες της, τις άπειρες φωτογραφίες της, να διαβάσω βιογραφίες, κουτσομπολιά, σχόλια. Όχι για να αντιγράψω, αλλά για να καταλάβω. Έφτασα σε σημείο να αναρωτιέμαι πώς δουλεύαμε τόσα χρόνια χωρίς το internet και ειδικά χωρίς το youtube. Μελετώντας το φαινόμενο Γκάρμπο κατέληξα στη διαπίστωση ότι αυτή η γυναίκα, από τη στιγμή που αποσύρθηκε, προσπάθησε να κρατήσει για τον εαυτό της μιαν άλλη, εντελώς διαφορετική εικόνα από την καθιερωμένη της. Θα έλεγα ότι είχε κάτι το αγοραφοβικό. Αν όμως αυτά τα στοιχεία έδινα στο ρόλο, θα ξέφευγα από το στόχο του Μακ Γκίνες. Έπρεπε λοιπόν να συγκεράσω αυτά τα στοιχεία που μου φαίνονταν αληθινά, σε σχέση με το πώς ήταν και πώς φερόταν η Γκάρμπο εκτός Χόλυγουντ, με εκείνα του μύθου της Γκάρμπο, που ήταν απαραίτητα για το έργο. ‘Έπρεπε δηλαδή να πλάσω έναν ρόλο που να έχει στοιχεία εντελώς «φανταστικά» (η μυθοπλασία του Μακ Γκίνες) και παράλληλα να θυμίζει (χωρίς να μιμείται!) την απόλυτη σταρ.

Ο τίτλος της παράστασης δεν είναι ακριβώς η μετάφραση του αγγλικού τίτλου, γιατί; Ο πρωτότυπος τίτλος του έργου είναι:  «Η Γκρέτα Γκάρμπο ήρθε στο Ντόνεγκαλ». Το Ντόνεγκαλ είναι το όνομα της ιρλανδικής επαρχίας (για την ακρίβεια: κομητείας) όπου βρίσκεται αυτό το κτήμα. Σκεφτήκαμε πως για το ελληνικό κοινό αυτό το όνομα δεν λέει τίποτα. Η αντιστοιχία λοιπόν βρέθηκε με την λέξη «πόλη». ‘Αλλωστε αυτό που έχει σημασία δεν είναι το όποιο τοπωνύμιο, αλλά η συνάντηση της Γκάρμπο με τον μικρόκοσμο αυτής της οικογένειας.

Το έργο δεν μοιάζει σαν μια μεταγραφή του «Γλάρου» του Τσέχοφ στην πιο σύγχρονη εποχή; Υπάρχει μια σταρ όπως η Αρκαντίνα, η Γκάρμπο, υπάρχει ένα κορίτσι που θέλει να ξεφύγει, όπως η Νίνα, υπάρχει ένα πουλί… Έχετε δίκιο. Υπάρχουν αυτές οι ομοιότητες, αλλά και πολλές άλλες, με έργα του Τσέχοφ (κυρίως με τον «Θείο Βάνια»), αλλά και του Μπράιαν Φρίελ. Άλλωστε ο Μακ Γκίνες δεν διστάζει να δείχνει τις επιρροές του από έργα και συγγραφείς που αγαπά. Αυτό όμως το κάνει δημιουργικά, παίρνει τα δάνειά του και τα οικειοποιείται ουσιαστικά, δημιουργώντας αληθινούς χαρακτήρες συγχρόνων ανθρώπων που έχουν όλοι το δίκιο τους, ακόμα και όταν κάνουν οφθαλμοφανή λάθη στις συμπεριφορές τους.

Νομίζεις πως είναι απαραίτητο το σημερινό κοινό να γνωρίζει πως η Γκρέτα Γκάρμπο ήταν αμφιφυλόφιλη για να κατανοήσει τον χαρακτήρα στο έργο; Όχι βέβαια. Άλλωστε η όποια αμφιλοφυλόφιλη συμπεριφορά της Γκάρμπο είναι ένα στοιχείο της βιογραφίας της, δεν νομίζω πως είναι το πιο σημαντικό. Απλώς στην πλοκή του συγκεκριμένου έργου παίζει έναν βασικό ρόλο, πλάι σε πολλά άλλα στοιχεία της προσωπικότητάς της. Στο τέλος, η Γκάρμπο φεύγει ηττημένη ερωτικά, αλλά νικήτρια όσον αφορά στην επιρροή που άσκησε στο νέο κορίτσι της οικογένειας (στο οποίο προβάλλει τον εαυτό της όταν ξεκινούσε) και όχι μόνο.

Το ότι το κοινό εδώ δεν γνωρίζει τα συμφραζόμενα των αναφορών στην πολιτική περίοδο που διαδραματίζεται η ιστορία αυτή στην επαρχία της Ιρλανδίας, είναι πρόβλημα; Στο έργο υπάρχουν πλήθος αναφορές στο ιρλανδικό ζήτημα, οι οποίες στην παράσταση έχουν κάπως περιοριστεί, ακριβώς για το λόγο που αναφέρατε. Είναι όμως δραματουργικά απαραίτητες, αφού συχνά οι προσωπικές ρήξεις και εντάσεις ανάμεσα στα πρόσωπα του έργου έχουν τη ρίζα τους και σε πολιτικές και εθνικές αντιπαραθέσεις.

Το «η ευγνωμοσύνη είναι το χειρότερο ανθρώπινο συναίσθημα» μπορεί να είναι μια βασική διδαχή του έργου; Για την ακρίβεια η Γκάρμπο λέει στο νεαρό κορίτσι ότι η ευγνωμοσύνη είναι ένα «επικίνδυνο» συναίσθημα. Έτσι ξεκομμένη από τα συμφραζόμενα του έργου, αυτή η φράση μπορεί να ακούγεται κυνική, ακόμα και «ανήθικη». Αυτό που θέλει να πει όμως η Γκάρμπο είναι ότι κανείς μας εντέλει δεν αξίζει να θυσιάσει τη ζωή και τα όνειρά του για κανέναν. Κανένα παιδί δεν πρέπει να θυσιάσει το μέλλον του για χάρη  του γονιού του, ή για να δικαιώσει τις φιλοδοξίες του γονιού του, όπως και κανένας γονιός δεν πρέπει να φτάσει να ξεστομίσει μια μέρα στο παιδί του αυτό το εγκληματικό: «εγώ για σένα χαράμισα τη ζωή μου». Ο καθένας από μας είναι υπεύθυνος για τα όνειρά του, τις επιλογές και εντέλει τη ζωή του.