Έφη Σταμούλη: Για όλους μας, θεατές και ηθοποιούς, είναι καθημερινές οι απώλειες

Ο Βυσσινόκηπος του Τσέχοφ, στο παλιό αρχοντικό της Βίλας Καπαντζή (χτισμένο το 1893). Η νέα παράσταση της Πειραματικής Σκηνής της "Τέχνης" είναι ο 94ος ρόλος για την Έφη Σταμούλη, ιδρυτικό μέλος της, καθηγήτρια υποκριτικής και Πρόεδρο του Τμήματος Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών. "Παρά 6, εκατό" όπως η ίδια επισημαίνει με δέος.

- Γιατί στη Βίλα Καπαντζή;
Μετά την απώλεια του Θεάτρου Αμαλία αποφασίσαμε ότι, εφόσον συνεχίζουμε, αυτό πρέπει να γίνει με τρόπους πρωτότυπους. Ο Δήμος μας πρότεινε το Άνετον όπου ανέβηκαν οι Ευτυχισμένες Μέρες. Όταν σκεφτήκαμε τον Βυσσινόκηπο επειδή έχει μια περίεργη επικαιρότητα, είπαμε "τι ωραία που θα 'τανε να παιχτεί σ' ένα παλιό αρχοντικό!"

Αρχίσαμε να κάνουμε βόλτες στην Θεσσαλονίκη ψάχνοντας. Πήγαμε να δούμε στο ΜΙΕΤ την εξαιρετική έκθεση Η Δύση της Ανατολής και μπαίνοντας για πολλοστή φορά, εκεί στη βίλα, είπαμε "πω πω θε μου αυτό είναι ιδανικό σκηνικό". Η ανταπόκριση του διευθυντή κ. Γιάννη Επαμεινώνδα ήταν συγκινητική: μας παραχώρησε δωρεάν το κτίριο, καθόλου αυτονόητο και πολύ σημαντικό.

Είπαμε την ένδεια να την κάνουμε άποψη αισθητική κι όχι μιζέρια. Κι έτσι αποφασίστηκε αυτό το πείραμα. Η νομαδική και άστεγη Πειραματική Σκηνή αποκτά μια πειραματικότητα μεγαλύτερη στα γεράματά της. Φέτος κλείνουμε 34 χρόνια δράσης (από το 1979).

- Δράμα ή Κωμωδία; Ο Στανισλάφσκι διαφωνούσε με τον Τσέχοφ. Εσείς τι λέτε;
Ήταν η μόνιμη διένεξή τους. Ο συγγραφέας επέμενε ότι τα έργα του είναι κωμωδίες. Ο θεατράνθρωπος επέμενε ότι κλαίει. Νομίζω ότι έχουν και οι δυο δίκιο. Η παράσταση έχει πολλά κωμικά στοιχεία, είναι η αλήθεια. Εμείς αυτά τα τονίσαμε όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτό που, κατά τη γνώμη μου, κάνει τον Τσέχοφ πολύ μεγάλο συγγραφέα είναι ότι πιάνει κομμάτια ζωής. Στη ζωή γελάμε στις πιο τραγικές στιγμές, κλαίμε στις πιο χαρούμενες. Έχει λοιπόν πολλά κωμικά στοιχεία ο Βυσσινόκηπος και ταυτόχρονα είναι έργο της απώλειας, της νοσταλγίας. Άρα έχεις κάθε λόγο να συγκινηθείς.

Είναι επίκαιρο γιατί μιλάει για την απώλεια ενός αρχοντικού από την πλευρά των ηρώων. Είναι το τέλος μιας εποχής (1904), τελειώνει η αριστοκρατία και αρχίζει να ανεβαίνει η αστική τάξη. Για την Πειραματική Σκηνή είναι η απώλεια του Θεάτρου Αμαλία. Για όλους μας, θεατές και ηθοποιούς, είναι καθημερινές οι απώλειες.

- Όταν το 'γραφε ο Τσέχοφ είχε καταλάβει τη δική του απώλεια;
Είναι το τελευταίο έργο του και ήταν ήδη πολύ άρρωστος όταν το έγραφε. Το ήξερε. Ήτανε γιατρός, καταλάβαινε ότι πλησιάζει το τέλος. Τις παρατηρήσεις του όλες τις έκανε δι' αλληλογραφίας στον Στανισλάφσκι. Ταυτόχρονα, δεν ξέρω πόσο συνειδητά αλλά σίγουρα, αρχίζει και διαφαίνεται η αλλαγή στη Σοβιετική Ρωσία. Η προεπαναστατική Ρωσία ήταν ανήσυχη. Αλλά ήτανε και η προσωπική απώλεια της ζωής του...

- Η παραγωγή της παράστασης είναι γυναικεία υπόθεση;
Είναι "γυναικείο έργο", αλλά αυτό είναι σύμπτωση. Δεν είναι όμως συμπτωματικό ότι όλοι οι συντελεστές είναι πάρα πολύ νέοι. Και η σκηνοθέτιδα, Χριστίνα Χατζηβασιλείου (με κάποιες σημαντικές δουλειές ήδη στο ενεργητικό της), και οι σκηνογράφοι (Ράνια Υφαντίδου, Αλεξάνδρα Μπουσουλέγκα) και η βοηθός σκηνοθέτη και επιμελήτρια φωτισμών (Μαρία Λαζαρίδου), είναι όλες πολύ νέες κι αυτό έγινε επιτούτου.

- Ο ρόλος σας είναι κεντρικός. Πως τον βλέπετε προσωπικά;
Η Λιουμπόφ Αντρέγιεβνα είναι μια γυναίκα με "αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι". Και αυτή και ο αδερφός της που είναι οι γαιοκτήμονες του Βυσσινόκηπου. Έχει και μια πολύ μεγάλη προσωπική ρωγμή. Έχει χάσει το μικρό γιο της, ο οποίος έχει πνιγεί εκεί πριν πέντε χρόνια. Έχει και μια κόρη που βλέπουμε στο έργο. Αλλά είναι μια γυναίκα που τα βάσανά της κυριαρχούν. Ταυτόχρονα κυριαρχεί και μια ελαφρότητα.
Στη δικιά μας παράσταση έχει τονιστεί (συνήθως δεν ερμηνεύεται έτσι αυτός ο ρόλος) ότι είναι μια ηρωίδα εξαρτημένη από χάπια και αλκοόλ. Όχι αναίτια, έχει τους λόγους της. Ταυτόχρονα έχει φοβερή κυκλοθυμικότητα. Περνάει απ' το γέλιο στο κλάμα...
Αλλά αυτό που χαρακτηρίζει τα δυο αδέρφια ήρωες (και λιγότερο τους άλλους) είναι ότι δεν κάνουν απολύτως τίποτα για να κρατήσουνε το κτήμα. Συνειδητοποιούν την απώλεια και το πόσο μετρούσε στη ζωή τους, όταν το χάνουν. Κι αυτό είναι κάτι που συμβαίνει και σε μας. Πράγματα που δεν τους δίνουμε σημασία και δεν αγωνιζόμαστε γι' αυτά, όταν τα χάσουμε τα εκτιμάμε. Πόσο εύκολα τ' αφήσαμε κι ότι δεν κάναμε τίποτα για να μη φύγουν!

- Κινηματογράφο βλέπετε;
Τον λατρεύω τον κινηματογράφο. Αλλά δεν έχω χρόνο λόγω προβών και υποχρεώσεων. Τελευταία είδα τον Λίνκολν που τον περίμενα με αγωνία. Με απογοήτευσε ο Σπίλμπεργκ παρόλο που ο Ντάνιελ Ντέι Λιούις είναι εξαιρετικός (και ο Τόμι Λι Τζόοουνς). Αλλά η ταινία δεν μου άρεσε τόσο πολύ. Μ' αρέσει πολύ (κυρίως) ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος.

- Η κα Σταμούλη γιατί δεν παίζει στο σινεμά; Ή στην τηλεόραση;
Όχι από άποψη! Δεν έτυχε. Η τελευταία ταινία που συμμετείχα, ο Κανένας [2010, του Χρήστου Νικολέρη], ήταν μια εξαιρετική εμπειρία και πολύ θα ήθελα να επαναληφθεί. Τηλεόραση επίσης δεν έτυχε. Όταν ζεις στη Θεσσαλονίκη μοιραία είσαι μακριά από τη δημοσιότητα, τις δημόσιες σχέσεις και τις εταιρίες που εδρεύουν στην Αθήνα. Από την άλλη όταν με ρωτάνε "γιατί δεν πήγα στην Αθήνα;" λέω... ότι αυτό είναι μια συνειδητή επιλογή. Μετά από πολλά χρόνια εδώ αισθάνομαι ότι, όντας στην Πειραματική Σκηνή, έπιασε τόπο αυτό, πολύ περισσότερο απ' ότι αν ήμουν στην πρωτεύουσα. Το αισθάνομαι ως αντιστάθμισμα σε κάποια άλλα πράγματα που χάνω έχοντας αποφασίσει ότι ζω και εργάζομαι "εκτός κέντρου".

- Πως χωροθετείται ο Βυσσινόκηπος μέσα στη Βίλα Καπαντζή;
Οι θεατές δεν κινούνται, ούτε αλλάζουν θέση. Οι ηθοποιοί ανεβαίνουν, κατεβαίνουν, από τη μεγάλη σάλα περνάνε στα δωμάτιά τους, βγαίνουν στον κήπο (πίσω αυλή) ή έρχονται από την κύρια είσοδο (εμπρός). Παίζει όλο το σπίτι. Είναι πολύ γοητευτικό και για μας και για το κοινό.
Η πρώτη ιδέα ήταν ότι η 2η πράξη θα μπορούσε να εκτυλίσσεται στην εξοχή. Να βγούμε έξω, θεατές και ηθοποιοί. Βρισκόμαστε όμως στην καρδιά του Χειμώνα. Η Άνοιξη έρχεται βέβαια κι αν το έργο συνεχιστεί μπορεί να το δούμε κι αυτό.

- Ο Τσέχοφ είναι νουάρ συγγραφέας;
Έχει πολλά χρώματα παλ, απαλά. Ασχολείται με τα καθημερινά προβλήματα, δε μιλάει για "μεγάλα" πράγματα. Ίσως αυτό να ήταν το λάθος του Στανισλάφσκι. Τα μεγαλοποιούσε, τα δραματοποιούσε όλα κι ο Τσέχοφ έλεγε όχι.
Δεν είναι νουάρ, λοιπόν. Το φιλμ νουάρ είναι μυστηριώδες, σκοτεινό, οξύ. Ο Τσέχοφ είναι καμπύλος. Είναι ζεστός, έχει κάτι αισιόδοξο, αγαπάει τη ζωή και τους ανθρώπους. Φαίνεται κι απ' τα διηγήματα, το κατεξοχήν λογοτεχνικό του έργο. Ο συνδυασμός γιατρού-λογοτέχνη τον έκανε να βλέπει τον άνθρωπο στην πιο χυδαία και στην πιο καλή του μορφή, τον έκανε πολύ αγαπητό και αξεπέραστο.

- Στην παράσταση υπάρχει η αισιόδοξη πλευρά;
Η Χριστίνα Χατζηβασιλείου σε μια συνέντευξη είπε, πολύ σωστά, ότι "είναι ένας φασαριόζικος Βυσσινόκηπος". Έντεκα άνθρωποι ζουν σ' ένα σπίτι, φωνάζουν, μαλώνουν, κάνουν θόρυβο... Δεν βλέπουμε τη συνηθισμένη ραθυμία του Τσέχοφ όπου οι άνθρωποι κάθονται και περιμένουν να περάσει η ώρα φιλοσοφώντας.
Η αισιόδοξη νότα είναι ότι η νέα γενιά των ηρώων φεύγει πολύ χαρούμενη απ' αυτήν την απώλεια. Η κόρη τής Αντρέγιεβνα πανευτυχής φωνάζει "Γεια σου σπίτι, καλημέρα καινούρια ζωή!"