Από το πρόγραμμα της παράστασης

Μου είναι, στ’ αλήθεια, αδύνατο να σταθμίσω τι ποσοστό συμβολής στη σύνθεση αυτού του αριστουργήματος μπορούν να διεκδικήσουν τα δύο ιερά θεατρικά τέρατα που το προσυπογράφουν: ο Γκολντόνι και ο Στρέλερ. Έχοντας μπροστά μου τα δύο κείμενα, το πρωτότυπο και τη διασκευή, και ανάμεσά τους τα διακόσια χρόνια που μεσολαβούν, πέρα από την ποσοτική ανισότητα που τα διαφοροποιεί (αφού στα τρία έργα της αρχικής τριλογίας αντιστοιχούν τώρα οι τρεις πράξεις ενός μονού έργου), διακρίνω την ίδια δραματουργική σοφία, την ίδια αποτελεσματικότητα της γλωσσικής διατύπωσης, την ίδια γλώσσα της σκηνικής τεχνικής – και πάνω απ’ όλα: την ίδια ιλαρή τρυφερότητα απέναντι στον καθημερινό άνθρωπο και στις αδυναμίες που καθορίζουν το πεπρωμένο του. Γιατί η εθελοτυφλία μπροστά στην επικείμενη καταστροφή, όταν η επίγνωσή της απειλεί να αλλοιώσει τη γοητεία της ζωής, ο συμβιβασμός κάτω από την πίεση των κοινωνικών επιταγών που ρυθμίζουν την ατομική συμπεριφορά, η αστοχία και η ανασφάλεια της ερωτικής διεκδίκησης, όλα αυτά και πολλά ακόμη από τα θέματα του έργου περιγράφουν τον άνθρωπο, τον χτεσινό και τον σημερινό, κατά τη διαχρονική διαδρομή του.

Κάπου όμως στο ενδιάμεσο αυτής της διαδρομής, καταλυτική παρουσία που εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις αυτής της μεταλλαγής, ακούω τον λόγο ενός τρίτου ιερού τέρατος: του Τσέχωφ. Διαβάζοντας για πρώτη φορά τη διασκευή του Στρέλερ (σωστότερα: το έργο των Γκολντόνι-Στρέλερ) ανακάλυπτα κατάπληκτος πίσω από κάθε σκηνικό στιγμιότυπο και κάθε ανθρώπινη σχέση τη μεσολάβηση του μεγάλου ποιητή της καθημερινότητας, εντοπίζοντας αμέτρητες παραπομπές σε συγκεκριμένα στοιχεία συγκεκριμένων έργων του. Η οικονομική διάβρωση της αστικής ευδαιμονίας και η αναπότρεπτη καταφυγή σε ταπεινωτικές λύσεις συναλλαγής, η βαθιά λαχτάρα για αναχώρηση σε έναν τόπο που επιφυλάσσει ανανεωτικές εμπειρίες και η πυρετώδης προετοιμασία για το ταξίδι, η εξοχική έπαυλη όπου περιφέρονται μελαγχολικά πρόσωπα χαρτοπαίζοντας και επικοινωνώντας μεταξύ τους με θραύσματα λόγου και, πάνω απ’ όλα, το ερωτικό γαϊτανάκι, που περιστρέφεται παρασύροντας τους παίχτες σε κωμικοτραγικές εκρήξεις, με οδηγούν απευθείας στον Βυσσινόκηπο, στις Τρεις αδελφές, στον Γλάρο, στον Θείο Βάνια.

Εκείνο όμως που επιθέτει ανεξίτηλη την τσεχωφική σφραγίδα πάνω στη σύνθεση των δύο Ιταλών θεατρανθρώπων, δηλαδή πάνω στη στρελερική εκδοχή της Τριλογίας, είναι, πέρα από τις θεματικές αντιστοιχίες, ορισμένα συστατικά δραματουργικής τεχνικής, καθώς και ο κυρίαρχος τόνος ορισμένων σκηνών. Γιατί μόνο στον Τσέχωφ θυμούμαι να έχω συναντήσει, σε τόσο λειτουργική εναλλαγή, σκηνές πυρετώδους ταραχής και κινητικότητας πλάι σε άλλες όπου ο τόνος της φωνής φτάνει ως τον ψίθυρο και οι ρυθμοί μοιάζουν αιώνιοι· μόνο σ’ αυτόν έχω δει ολόκληρες πράξεις όπου κάτω από μια επιφάνεια πλήρους ακινησίας πυρακτώνονται εντάσεις και άσβηστα πάθη· μόνο σ’ αυτόν κάποιες οριακές ανθρώπινες καταστάσεις, όπως ο απελπισμένος έρωτας και η μοναξιά, ισορροπούνται πάνω σε ένα ακροβατικό σκοινί τεντωμένο ανάμεσα στο κωμικό και το τραγικό· μόνο σ’ αυτόν έχω την εντύπωση ότι ο λόγος αποκαλύπτει λιγότερα από όσα η σιωπή και ότι τα μάτια είναι πιο φλύαρα από τη γλώσσα· τέλος, μόνο σ’ αυτόν αδυνατώ να καθορίσω τα αντανακλαστικά μου, επειδή ο κυρίαρχος τόνος των έργων του είναι ο κλαυσίγελος.

ΝΙΚΟΣ ΧΟΥΡΜΟΥΖΙΑΔΗΣ