Σημείωμα του σκηνοθέτη

Διανύοντας μια περίοδο κατά την οποία λεηλατείται αλύπητα, όχι μόνο από ξένους αλλά και από αυτόχθονες ψευδομοντερνίζοντες, το αρχαίο ελληνικό δράμα, αισθανόμαστε έκπληξη, ταυτόχρονα και ευγνωμοσύνη, όταν μας έρχεται, από μια χώρα η οποία σέβεται ―προφανώς, περισσσότερο από εμάς― το πνευματικό παρελθόν της, ένα θεατρικό έργο που παραπέμπει, σαν μικρογραφία, απευθείας στην αρχαία ελληνική τραγωδία. Πρόκειται για την, εξίσου με την Ελλάδα, δοκιμασμένη, από μακραίωνες κατοχές, επαναστάσεις και εμφυλίους, Ιρλανδία και τον θαυμαστό Μπράιαν Φρίελ, ο οποίος, πριν από λίγα χρόνια, μας γνώρισε, από αυτό εδώ το θέατρο, ένα “τσεχοφικό” αριστούργημα: το Χορεύοντας στη Λούνασα. Και σε εκείνο το έργο διακρίναμε να ρέει υποδόρια μια φλέβα τραγική, αν με τον όρο αυτό χαρακτηρίζουμε ένα μύθο με ήρωες πρόσωπα που αναζητούν μια διέξοδο ή μια λύτρωση, όντας από την αρχή καταδικασμένα.

Στη Μόλλυ Σουήνυ, ένα τρυφερά σπαραχτικό δράμα, ο Φρίελ πραγματεύεται πραγματικά γεγονότα, έχοντας, όπως φαίνεται, εγκύψει με επιστημονική ευσυνειδησία σε όλες τις παραμέτρους που τα συνθέτουν. Η διαπίστωση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, δεδομένου ότι το θέμα του έργου σχετίζεται άμεσα με την ιατρική επιστήμη, και μάλιστα σε έναν τομέα από τους πιο περίπλοκους. Πρόκειται για την τυφλότητα και τα περιθώρια της ίασής της ―αλλά αυτό αποτελεί μόνο μια αφετηρία, για να αγγίξει ο σπουδαίος, και άκρας ευαισθησίας, αυτός Ιρλανδός άλλα παράπλευρα θέματα, καθόλου οικεία σε μή ειδικούς αλλά εξαιρετικά ενδιαφέροντα, όπως, ας πούμε: πόσο η στέρηση μια βασικής αίσθησης σαν την όραση καθιστά τη ζωή του “πάσχοντος” ατελή και πόσο μια παρόμοια έλλειψη αλλοιώνει τη σχέση του με το περιβάλλον και τους ανθρώπους· πόσο η θεραπεία της μπορεί αυτόματα να καταλήξει σε μια πληρέστερη κατάσταση επαφής με τον κόσμο και πόσο εφικτή είναι η διαδικασία της μετάβασης από τη μια κατάσταση στην άλλη· κυρίως, ποια η σχέση, συμμαχική ή ανταγωνιστική, μεταξύ σωματικής και ψυχικής αντίδρασης κατά ή μετά τη μετάβαση αυτή· τέλος, με πόση γνώση και κατανόηση αντιμετωπίζουν τα άλλα πρόσωπα τον τυφλό, πριν και μετά την απόπειρα της θεραπείας. Πολλές παρόμοιες απορίες λύνονται, αλλά με κατάληξη τσεχοφικά τραγική.

Ο Φρίελ συνθέτει ένα τρίγωνο, που το αποτελούν η τυφλή γυναίκα, ο άντρας της, που πρωτοστατεί στην προσπάθεια της αποκατάστασης, και ο οφθαλμίατρος, που αναλαμβάνει τη χειρουργική επέμβαση ―τρία πρόσωπα που αντιμετωπίζουν, και αναμεταδίδουν με κάθε λεπτομέρεια, το γεγονός και τις επιπτώσεις του, το καθένα από τη δική του σκοπιά, συγκροτώντας τελικά μια πλήρη εικόνα του όλου δράματος. Από δραματουργική πλευρά, εκτός από την απόφασή του να διεκπεραιώσει την πορεία της δράσης, όπως σε μια αρχαία τραγωδία, μόνο με τρεις “υποκριτές”, ο Φρίελ επαναλαμβάνει μια επιλογή που είχε νωρίτερα, και με επιτυχία, δοκιμάσει σε ένα άλλο έργο του, τον Θαυματοποιό: με παράλληλους μονολόγους τριών προσώπων, που αναπολούν τα γεγονότα μετά από κάποιο, όχι μακρό, χρονικό διάστημα και από διαφορετικό χώρο το καθένα. Η βασική διαφορά από το προηγούμενο έργο συνίσταται στον αριθμό των μονολόγων, οι οποίοι, στην Μόλλυ Σουήνυ, είναι, αφενός, εντυπωσιακά πολυπληθέστεροι, ενώ στο προηγούμενο μόνο τέσσερις, και, αφετέρου, συμπληρώνει, δεν ανατρέπει ο ένας τον άλλον, όχι μόνο καταλήγοντας σε μια πυκνότερη και πιο πολύπλευρη σύνθεση αλλά, κυρίως, δημιουργώντας μια πορεία με πολύ περισσότερη ποικιλία γεγονότων και ψυχολογικών καταστάσεων, με εναλλαγές και διακυμάνσεις που κάποτε μεταβαίνουν από μια βαθύτατα συγκινητική σε άλλη αισθητά κωμική αφήγηση. Το αποτέλεσμα είναι να προκύψει ένας συναρπαστικός μύθος αλλά και να αναδυθούν τρία, πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, ολοζώντανα πρόσωπα. Η μεγάλη έκπληξη όμως προέρχεται από την επιτυχία του Φρίελ να καταστήσει απόλυτα προσιτό και στον πιο απληροφόρητο θεατή το “ιατρικό” υλικό του, υιοθετώντας διάφορα ευρηματικά μέσα, όπως λ.χ. αναθέτοντας στον σύζυγο και όχι στον οφθαλμίατρο να παρέχει τις περισσότερες επιστημονικές πληροφορίες!

Δεν είναι καθόλου συμπτωματική η συνύπαρξη των δύο συγκεκριμένων έργων, Μόλλυ Σουήνυ και Γυάλινου κόσμου, σε εναλλασσόμενο δραματολόγιο: Το Χορεύοντας στη Λούνασα ανάγεται θεματολογικά στις Τρεις αδελφές του Τσέχοφ (γι’ αυτό επί ένα διάστημα εναλλάσσονταν εδώ στη σκηνή) και δραματουργικά στον Γυάλινο κόσμο, το πιο τσεχοφικό έργο του Ουίλλιαμς. Οπότε, μετά τη γνωριμία μου με τον Φρίελ, θεώρησα περίπου αυτονόητο όχι μόνο, κάποια στιγμή στο μέλλον, να καταπιαστώ με το συγκεκριμένο έργο του Ουίλλιαμς, αλλά να προσθέσω μαζί του και ένα κάπως μεταγενέστερο έργο του Ιρλανδού Τσέχοφ. Ωστόσο, ο συνδυασμός βασίζεται και σε κάτι ουσιαστικότερο: και στα δύο έργα, ένα κεντρικό γυναικείο πρόσωπο, ανάπηρο, συγκεντρώνει την προσπάθεια δύο ανθρώπων που το αγαπούν ή το εκτιμούν να επιχειρήσουν μια λυτρωτική διέξοδο. Από τις άλλες, ποικίλες, διασταυρώσεις μεταξύ των δύο έργων, ας αναφερθεί μόνο μία: και στα δύο τα γεγονότα ανήκουν σε παρελθόντα χρόνο και αναμεταδίδονται ως αναπόληση. Γι’ αυτούς τους λόγους η Μόλλυ Σουήνυ όχι μόνο ερμηνεύεται από τρεις ηθοποιούς που είχαν συμμετάσχει, με καίριους ρόλους, στην παράσταση του Χορεύοντας στη Λούνασα, αλλά και στο εικαστικό μέρος οι ίδιοι καλλιτέχνες επανέρχονται από τον Γυάλινο κόσμο, ενώ χρησιμοποιούνται υλικά του ίδιου σκηνικού, καταλήγοντας όμως σε πολύ διαφορετικό αποτέλεσμα.

Νίκος Χουρμουζιάδης