"Αρουραίοι" του Χάουπτμαν και "Έμποροι" του Ζοέλ Πομμερά

"Έμποροι" του Ζοέλ Πομμερά

Από την "Πειραματική σκηνή της Τέχνης" της Θεσσαλονίκης, του Νικηφόρου Παπανδρέου, δόθηκε στο "Σχολείο" το έργο του σύγχρονου Βέλγου συγγραφέα - ηθοποιού - σκηνοθέτη Ζοέλ Πομμερά, "Οι έμποροι". Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον είδος πολιτικού θεάτρου - προβοκάτσιας θα έλεγα, που "κρύβει" από τον θεατή τον κύριο όγκο του, το πραγματικό του μέγεθος, αφήνοντάς τον να μαντέψει τι κρύβεται κάτω απ' την επιφάνεια του νερού. Σε μια πρώτη ανάγνωση το έργο που μιλά για το μετασχηματισμό, σήμερα, σε δουλεία της εργασίας, μοιάζει ν' αναμιγνύει ετερόκλητα στοιχεία, ρεαλιστικά, νατουραλιστικά, μεταφυσικά, συνδυάζοντας την ανεργία με νεκρούς που βγαίνουν απ' τις τηλεοράσεις, κ.ά. Δεν υπάρχει καμία σύγχυση. Απλώς η ματιά του συγγραφέα διαθλάται μέσα στον διαταραγμένο κόσμο των ηρώων του, για να μας δώσει την εικόνα του όπως την βλέπουν οι ίδιοι. Όχι τις δικές μας ιδεολογικές προβολές επάνω του. Ριψοκίνδυνος συγγραφικός ελιγμός που πιάνει, δίνοντας ένα έργο άρτιο, ενδιαφέρον, επίκαιρο και, πάνω απ' όλα, πέραν του συνηθισμένου.

Η παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιάννης Λεοντάρης, υπεύθυνος ακόμη για την καλή μετάφραση και τους αρμόζοντες ηχητικούς σχεδιασμούς (ωραία σκηνικά - κοστούμια της Μαρίας Καβαλιώτη, λειτουργικοί φωτισμοί του Χρήστου Γιαλαβούζη), "ακούει" το κείμενο και το υπηρετεί σε ουδέτερο ύφος, διόλου κραυγαλέο, συνδυάζοντας με ιδανικό τρόπο το αφηγηματικό και το δραματικό.

Στον ρόλο της αφηγήτριας η Έφη Σταμούλη, λιτή και απέριττη, γίνεται η μαγιά για να "δέσει" η συνταγή. Ο Νίκος Λύτρας στους διττούς του ρόλους δίνει το ουσιώδες ένα. Η Νανά Παπαγαβριήλ με ψίχα, και η Μομώ Βλάχου με σθένος, υπερασπίζονται τους ρόλους τους. Η Ελένη Βλαχοπούλου δίνει υπόσταση στις σκιές, η Μαριέττα Σπηλιοπούλου έχει έντονη παρουσία, ο Δημήτρης Βάρκας εναργής, ο Κυριάκος Δανιηλίδης αιχμηρός.

"Αρουραίοι" του Χάουπτμαν

Στους "Αρουραίους" του 1911, ένα έργο ανελέητης σκληρότητας, τυπικό της εποχής του, που δόθηκε από το Deutsches theater Berlin, εστιάζει την οπτική του κατ' ευθείαν επάνω στην κακοφορμισμένη κοινωνική πληγή, το "απόστημα" των "αθλίων", κάθε κοινωνικής βαθμίδας. Την οποία θέλει να δείξει, χωρίς να κρίνει. Αφήνοντας ελεύθερο τον θεατή να βγάλει τα συμπεράσματά του. Όπως ο Γκόρκι, ή, ίσως, ο λιγότερος γνωστός στην Ελλάδα Ισπανός Βάγιε - Ινκλάν, φιλοτεχνεί τοιχογραφίες απέραντες, όπου συνυπάρχουν σε ώσμωση κοινωνική, ο απελπισμένος λούμπεν προλετάριος, με τον ανερχόμενο αδίστακτο μικροαστό της πιο απεχθούς ηθικής υπόστασης, παρέα με τους πλέον αξιοπρεπείς εκπρόσωπους της άρχουσας τάξης. Και όπου παρελαύνουν όλα τα ανθρώπινα κουσούρια, όλα τα θαύματα και όλα τα τραύματα, όλα τα θανάσιμα αμαρτήματα. Ο υπόκοσμος του Χάουπτμαν είναι διαταξικός, περιλαμβάνει ασφαλώς και τις "κεφαλές" της κοινωνίας. Κάποια στοιχεία ανθρωπιάς διασώζουν μόνο οι αλήτες, οι κλέφτες, οι πόρνες...

Το έργο που μας ενδιαφέρει αφηγείται μια σπαρακτική "στοιχειώδη" ιστορία με απλό ξεκίνημα, που περιπλέκεται στη συνέχεια λόγω του απρόβλεπτου της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία δεν μπαίνει σε ορθολογικά πλαίσια. Για να καταλήξει στο έγκλημα. Μια ξεπεσμένη πόρνη δίνει το παράνομο παιδί της για υιοθεσία σε μια μεσοαστή. Στη συνέχεια μετανιώνει και το γυρεύει πίσω. Η θετή μητέρα κλέβει και της δίνει για δικό της το άρρωστο, ετοιμοθάνατο παιδί μιας γειτόνισσας...

Η πολύ δυνατή σκηνοθεσία του Michael Thalhmeir, σε μια απ' τις αρτιότερες μέχρι σήμερα φετινές παραστάσεις του Φεστιβάλ Αθηνών, στην Πειραιώς 262, συνδυάζει άψογα την όψη (σκηνικά του Olaf Altman, κοστούμια της Michaela Bart, τη λειτουργική μουσική (Bert Wrede), τους δραματικούς φωτισμούς (Henning Streck), με μια ουδέτερη, "αποστασιοποιημένη", αλλά ρεαλιστική, "πραγματιστική" στη βάση της υπόκριση, μιας πλειάδας ισοδύναμων λαμπρών, ασκημένων και παιδευμένων ηθοποιών, ενός πειθαρχημένου θιάσου. Ο ρεαλισμός παύει να είναι τέτοιος, όταν υπερβεί τα ακραία όριά του, αγγίζοντας "με μυστικές φωνές" την ποίηση των πραγμάτων... Να σημειώσω ότι ολόκληρο το έργο δίνεται σε ένα διαμορφωμένο χώρο ύψους ενός μέτρου και πενήντα, μιας "αποθήκης κολασμένων ψυχών", που γεννά στον θεατή ανεξίτηλη την εντύπωση αληθινής φωλιάς αρουραίων. Χωρίς αυτό καθόλου να ενοχλεί.