Ο άγνωστος εχθρός ή Ο χώρος και ο τρόμος

Βασικό συνδετικό στοιχείο του διπτύχου που συγκροτείται από τα μονόπρακτα Το δωμάτιο και Ένας ασήμαντος πόνος, από τα πρώτα έργα του Χάρολντ Πίντερ, γραμμένα μεταξύ 1957-8, αποτελεί η λειτουργία του δραματικού χώρου.

Το δωμάτιο του τίτλου στην πραγματικότητα μοιάζει να αιωρείται στο κενό: ενώ γίνεται λόγος για σκάλες και ορόφους πάνω και κάτω από το επίπεδό του, ο μόνος άλλος χώρος που μνημονεύεται έμμονα, ως κατοικήσιμος ή πιθανώς κατοικούμενος, είναι το «υπόγειο», μια σκοτεινή και υγρή τρύπα, που μπορεί να έχει καταληφθεί μόνο από κάποιο ανεπιθύμητο πρόσωπο. Στο «δωμάτιο» της δράσης κατοικεί, εκτός από τη Γυναίκα άλλο ένα πρόσωπο σε σχέση μαζί της τόσο απροσδιόριστη όσο και η άκρη ενός διπλού κρεβατιού που μόλις φαίνεται στο βάθος του σκηνικού. Μπροστά σε αυτό το ανελέητα σιωπηλό πρόσωπο, ονόματι Μπερτ, η Γυναίκα, κατά τη διάρκεια μιας σχεδόν δουλικά σχολαστικής περιποίησης προς αυτόν, αφήνει να αποκαλυφθεί, σε έναν ακατάσχετο, αποσπασματικά συνειρμικό, επαναληπτικό μονόλογο, η έμμονη αναφορά της στους δύο χώρους, το «δωμάτιο» και το «υπόγειο»: το πρώτο ως ένα χώρο άνεσης και ασφάλειας, το δεύτερο ως μια ύποπτη κρυψώνα, όπου ίσως ελλοχεύει κάποιος εχθρός. Πράγματι, ο εφιάλτης της ατμόσφαιρας, μέσα στην οποία κινείται η Γυναίκα, γίνεται διαρκώς απειλητικότερος από τα «άγνωστα» πρόσωπα που αναγκάζεται να αντιμετωπίσει: τον ηλικιωμένο –φερόμενο ως ιδιοκτήτη– κύριο Κιντ, το μόνιμα διαπληκτιζόμενο νεαρό ζευγάρι των Σαντς και τέλος τον άγνωστο ενοικιαστή του υπογείου, που μοιάζει να είναι ένας ανεπιθύμητος εισβολέας ξεσκεπάζοντας καταλυτικά τις «επισφαλείς ασφάλειες» αυτού του δωματίου.

Στον Ασήμαντο πόνο ο χώρος, όπως και ο χρόνος, κυριολεκτικά αντιστρέφεται: ένα άνετο σπίτι περιβάλλεται από έναν τεράστιο ολάνθιστο κήπο με στέρνα, υπόστεγα με εργαλειοθήκες, θερμοκήπιο, πλυσταριό. Στο μονόπρακτο αυτό η σχέση των δύο προσώπων με τον συγκεκριμένο χώρο προσλαμβάνει, κατά κύριο λόγο, συμβολικό χαρακτήρα. Ωστόσο, και εδώ ελλοχεύουν κίνδυνοι, πηγές τρόμου εντός και εκτός του χώρου. Σαφέστερη είναι, πάντως, εδώ η σχέση των δύο προσώπων: πρόκειται για ένα ώριμο, κατά τα φαινόμενα, αστικό ζευγάρι, αλλά με διαφορές, μεταξύ τους, ως προς την επαφή τους με τον φυσικό αλλά και τον ανθρώπινο περιβάλλοντα χώρο, η οποία νωρίς αποκαλύπτει και τις βαθύτερες και ουσιαστικότερες ρωγμές: η Γυναίκα, με το πραγματικό αλλά συμβολικό όνομα «Φλώρα» –άλλη μία παραπομπή στη χλωρίδα!–, ανασαίνει άπληστα τη ζωογόνα ευφροσύνη του ανθισμένου κήπου και χαίρεται το φως της καλοκαιρινής ημέρας του θερινού ηλιοστασίου· ο Άντρας, μόνιμα, όπως φαίνεται, απών από το φυσικό περιβάλλον, αγνοεί ακόμη και την ταυτότητα ενός φυτού σαν το αγιόκλημα. Η εισβολή της ταραχής σε αυτό το παραδείσιο πλαίσιο προκαλείται από δύο ασήμαντες παρουσίες: μια μέλισσα, που περιφέρεται γύρω από το βάζο της μαρμελάδας, και ένα γέρο Σπιρτοπώλη, που στέκεται έξω από την πίσω πόρτα του κήπου· και τα δύο αυτά γεγονότα, το καθένα με τον δικό του τρόπο, καταδεικνύουν τη διαφορετική σχέση των δύο συζύγων προς τη ζωή και τα μικρά απροσδόκητά της.

Και στα δύο έργα ο Πίντερ θέτει το έμμονο ερώτημα που διατρέχει όλη τη δραματουργία του: ποια ακριβώς είναι η ταυτότητα των προσώπων που μας περιβάλλουν; Η απάντηση δεν εξασφαλίζεται ούτε από τα δεδομένα μιας συμβίωσης ή συνύπαρξης στο παρόν ή στο παρελθόν. Γι' αυτό και δεν είναι δυνατός ο εντοπισμός ή η αναγνώριση των πηγών από όπου προέρχεται ο τρόμος· δεν είναι δυνατός ο προσδιορισμός του πραγματικού εχθρού, που παραμένει μέχρι το τέλος άγνωστος παρά τη γειτνίασή του με τα πρόσωπα που τον αναζητούν· γι' αυτό και ο θάνατος, όπως και η τύφλωση, μπορεί να προέλθει από αλλού και να πλήξει όχι τον ένοχο αλλά τον αθώο.

Νίκος Χουρμουζιάδης