Η ομάδα Παπαλάνγκι

Η θεατρική ομάδα Παπαλάνγκι συγκροτήθηκε από αποφοίτους του Τμήματος Θεάτρου του ΑΠΘ και της Δραματικής Σχολής του ΚΘΒΕ, με συντονιστή τον Τάσο Αγγελόπουλο. Η πρώτη της εμφάνιση έγινε τον Ιανουάριο του 2011, στο θέατρο «Φούρνος» της Αθήνας, με το έργο της Μιλένας Μπογκάβατς Αγαπητέ μπαμπά, παράσταση που παρουσιάστηκε και στις Προτάσεις-2011.

Ιστορική διαδρομή

Η Χρυσή πόλη είναι εμπνευσμένη από την ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, αλλά δεν είναι ένα ιστορικό έργο. Πρόκειται για μια ποιητική σύλληψη, οι διαδοχικές ιστορίες απλών γυναικών που παρακολουθούμε περιλαμβάνουν υπαινικτικές αναφορές στην Ιστορία, αλλά δεν την αναπαριστούν. Ωστόσο, είναι ίσως χρήσιμο για τον θεατή να ενημερωθεί για  μερικά βασικά σημεία αυτής της ιστορικής διαδρομής.

1492 Με διάταγμα των καθολικών βασιλέων Φερδινάνδου και Ισαβέλλας, 15.000-20.000 εβραίοι εκδιώκονται από την Ισπανία.

Αποχωρώντας κατά κύματα και σε συνθήκες πανικού, οι Σεραφαδίμ, όπως ονομάζονται από το βιβλικό όνομα της Ισπανίας, αναζητούν μια καινούργια εστία. Ο Σουλτάνος τους καλεί να εγκατασταθούν στη Θεσσαλονίκη, μια πόλη ερημωμένη μετά την κατάληψή της από τους Οθωμανούς το 1430.

16^ος αι. Στους Εβραίους από την Ισπανία που εγκαθίστανται στη Θεσσαλονίκη, προστίθενται και άλλοι, από την Σικελία, την Πορτογαλία και τη Βόρεια Αφρική.

Οι Εβραίοι θα επικρατήσουν δημογραφικά στην πόλη, θα καταλάβουν τις συνοικίες από την Εγνατία ως την παραλία και από τον Βαρδάρη ως τη Διαγώνιο (αφήνοντας στους Τούρκους την Άνω Πόλη και στους Έλληνες την περιοχή γύρω από τον Άγιο Μηνά και το Ιπποδρόμιο) και θα ασχοληθούν με κάθε δραστηριότητα. To1520 θα ιδρύσουν και το πρώτο τυπογραφείο της πόλης.

Η πόλη θα αναδειχθεί όχι μόνο σε εμπορικό κέντρο, αλλά και σε κέντρο ιερών εβραϊκών σπουδών, σε τέτοιο βαθμό ώστε να ονομαστεί «Μητέρα του Ισραήλ». Ένα από τα θέματα που απασχολούν, τουλάχιστον στην αρχή, τους πρόσφυγες Εβραίους, είναι το levirat, η υποχρέωση του μωσαϊκού νόμου να παντρεύονται οι χήρες τον αδελφό του άντρα τους. Οι χιλιάδες γυναίκες που έφτασαν εδώ χωρίς τους άντρες τους οφείλουν να αποδείξουν ότι όλα τα άρρενα μέλη της οικογένειάς τους έχουν αποβιώσει, ώστε να μπορούν να ξαναπαντρευτούν.

17^ος αι. Πολλές πυρκαγιές και επιδημίες θα χτυπήσουν την πόλη. Τις ζοφερές οικονομικές συνθήκες ακολουθεί η άνθηση του μυστικισμού και του μεσσιανισμού. Καθοριστικό γεγονός θα είναι η εμφάνιση του ψευδομεσσία Σαμπετάι Σεβή (1655). Ο Σεβή, θα προκαλέσει σκάνδαλο προφέροντας το όνομα του Θεού (πράξη απαγορευμένη στους Εβραίους) και θα φαντασιωθεί την πτώση του σουλτάνου και μια νέα αυτοκρατορία. Σύντομα όμως, προκειμένου να σώσει τη ζωή του, θα ασπαστεί τον μωαμεθανισμό (αίρεση των Ντονμέδων).

19^ος αι. Στις αρχές του 19^ου αιώνα η οθωμανική διοίκηση θα προσπαθήσει να εκσυγχρονιστεί, παρέχοντας και εμπορικά προνόμια στους υπηκόους των ευρωπαϊκών κρατών, ενώ και η ίδια η πόλη θα εκσυγχρονιστεί: τραμ, ηλεκτροφωτισμός, σιδηροδρομική σύνδεση, νέο λιμάνι. Από το 1873 οι ραβινικές σχολές έχουν δώσει τη θέση τους στα σχολεία της Alliance Israélite Universelle. Παράλληλα, οι ισχυρές εβραϊκές οικογένειες επωφελούνται από την νέα οικονομική κατάσταση: είναι η εποχή της οικοδόμησης των Μύλων Αλλατίνι (1854). Το 1864 στη Θεσσαλονίκη κυκλοφορεί η πρώτη εβραϊκή εφημερίδα El Lunar.

Προς το τέλος του αιώνα, οι εβραίοι κάτοικοι της πόλης ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου και εξασκούν όλα τα επαγγέλματα.

Το 1908, θα ιδρυθεί στη Θεσσαλονίκη από τον Αβραάμ Μπεναρόγια και εβραίους εργάτες το πρώτο συνδικαλιστικό σωματείο σε ελληνικό τόπο, η Φεντερασιόν.

1912 Με την απελευθέρωση της πόλης, η ισραηλιτική κοινότητα αριθμεί περίπου 61.000 άτομα, ενώ οι Έλληνες είναι περίπου 40.000.

1917 Η μεγάλη πυρκαγιά που καταστρέφει όλη την πόλη πλήττει κυρίως τις εβραϊκές συνοικίες, επιχειρήσεις και ιδρύματα. Οι Εβραίοι θα αρχίσουν να μεταναστεύουν σε άλλες χώρες, ιδίως στη γη του Ισραήλ. Η μετανάστευση θα ενταθεί στον Μεσοπόλεμο καθώς πληθαίνουν οι επιθέσεις από αντισημιτικά στοιχεία – όπως ο εμπρησμός του συνοικισμού Κάμπελ (1931). Παρόλα αυτά, το 1940 ο εβραϊκός πληθυσμός της πόλης αριθμεί περίπου 50 χιλιάδες. Οι Εβραίοι θα εκπληρώσουν πλήρως τις υποχρεώσεις τους προς την πατρίδα στον Πόλεμο, ενώ η κοινότητα θα πληρώσει βαρύ τίμημα: 513 νεκροί στρατιώτες και πάνω από 3.700 τραυματίες.

1941 Η ναζιστική κατοχή θα εγκαινιάσει τους διωγμούς των Εβραίων από τις πρώτες μέρες. Στις 11 Ιουλίου του 1942 οι άρρενες Εβραίοι από 18 έως 45 ετών θα υποχρεωθούν να συγκεντρωθούν στην Πλατεία Ελευθερίας όπου θα υποστούν εξευτελισμούς και βασανισμούς. Στο τέλος του 1942 θα καταστραφεί το εβραϊκό νεκροταφείο (όπου η σημερινή Πανεπιστημιούπολη) και θα κατασχεθούν όλες οι εβραϊκές επιχειρήσεις.

1943 Από τον Φεβρουάριο του 1943 οι Εβραίοι υποχρεώνονται να φορούν το κίτρινο άστρο και να κατοικούν σε ειδικές συνοικίες (γκέτο). Στις 15 Μαρτίου 1943 αναχωρεί ο πρώτος συρμός από τον σιδηροδρομικό σταθμό Θεσσαλονίκης με προορισμό το Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Έως τον Αύγουστο του 1943 θα αναχωρήσουν άλλες 18 αποστολές. Από τις 50 χιλιάδες άτομα, λιγότεροι από χίλιοι θα κατορθώσουν να επιστρέψουν ζωντανοί από την Πολωνία.